Nederland kent ongeveer een miljoen huishoudens die problematische schulden hebben, of hard op weg zijn daarheen. Problematische schulden zijn schulden die je onmogelijk zelf meer op kunt lossen. Of af kunt lossen. Schulden die je niet aflost groeien aan, door boetes, en rente, en daar ook weer rente over.
De kosten hiervan, voor de maatschappij, zijn hoog. In de eerste plaats in termen van menselijk leed. Een langdurige uitzichtloze situatie leidt direct en indirect tot allerlei ellende: slechtere gezondheid, werkloosheid, huisuitzetting, sociaal isolement, verslaving, gevangenisstraf en zelfs zelfmoord. Meestal niet allemaal, en ook niet per se in die volgorde, maar toch. In de tweede plaats gaat er heel veel gemeenschapsgeld zitten in de bestrijding van deze gevolgen. Heel, heel veel meer dan de oorspronkelijke omvang van de schulden. Er zijn alleen maar verliezers, want ook de schuldeisers zien hun geld niet terug als schulden eenmaal problematisch zijn geworden.
Het eindstation van de schuldenaar met problematische schulden is de schuldsanering. Drie tot vijf jaar lang wordt hij “onder bewind geplaatst”: een bewindvoerder neemt de regie over zijn financiën over en hij moet leven van een minimumbedrag. Als hij geen baan heeft moet hij solliciteren, en als hij waardevolle bezittingen heeft mag de bewindvoerder deze verkopen. Als de sanering is afgerond zal de nu schuldenvrije schuldenaar nog een paar jaar geen lening mogen afsluiten - dus ook geen creditcard of autofinanciering.
Het lijkt meer op een straf dan op een serieuze poging om een voor alle partijen optimale oplossing te vinden.
Dat is een heel contrast met wat we doen als een bedrijf problematische schulden heeft. Dan gaan schuldeisers en schuldenaar om tafel om tot een herstructurering van de schulden te komen. Er worden nieuwe, haalbare afspraken gemaakt. De looptijd wordt verlengd, de rente aangepast, er worden nieuwe zekerheden ingebracht, als die er zijn. Niet zelden wordt een deel van de schuld kwijtgescholden, als onderdeel van het totale pakket. De schuldenaar wordt, als het goed is, niet tot het uiterste uitgeknepen. Want dan wordt de kans op een gezond bedrijf, dat aan zijn verplichtingen kan voldoen, alleen maar kleiner.
In een zakelijke context vinden we het ook logisch dat niet alle schulden altijd worden afgelost. De post “dubieuze debiteuren” is een gegeven. Het is een van de redenen waarom rente bestaat - als je geld uitleent, loop je het risico dat je het niet terugkrijgt en voor dat risico krijg je een vergoeding.
Maar als het gaat over personen (of landen; zie Griekenland) dan vinden we het ineens heel moeilijk om zo rationeel te kijken. Wie zijn schulden niet kan afbetalen heeft op te grote voet geleefd, is onverantwoordelijk, onbetrouwbaar, en bovendien lui, dom, of allebei. Eigen schuld, dikke bult, billen branden, blaren zitten. Dit zit diep in onze cultuur, of misschien wel in het menselijk DNA. Schuld ligt dicht bij schande, en schaamte, en zonde, in de Bijbelse betekenis.
Als we dat nou eens konden veranderen, dan zouden mensen met schulden misschien ook wat eerder hulp durven zoeken, voordat de problemen onoplosbaar worden.
Dit stuk verscheen eerder in NoordZ, de maandelijkse ondernemersbijlage bij het Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant.